Artikel Nieuwe Oogst d.d. 11 april 2024
Een pilot op dertig praktijkbedrijven verspreid over Nederland en een demoproef bij proefboerderij Rusthoeve in het Zeeuwse Colijnsplaat moeten aantonen of onderzaai van klaver ook lukt op gangbare graanpercelen. De meerwaarden zijn het verbeteren van de bodemstructuur, het vastleggen van extra stikstof en het creëren van een aantrekkelijke schuilplaats voor akkervogels.
Sander Bernaerts van Naturim is als adviseur voor biologische gewastelers betrokken bij de pilot. Hij heeft vanuit de biologische teelt enige ervaring met onderzaai van klaver in graangewassen. Bij de demo op de proefboerderij werkt hij samen met teeltspecialisten van CZAV. De pilot op de biologische en gangbare praktijkbedrijven wordt ondersteund vanuit de campagne ‘1001ha Soortenrijke Groenbemesters’ van klimaatorganisatie Urgenda.
CZAV heeft belangstelling voor de pilot, omdat in het Nedertarweconcept van de coöperatie samen met meelfabrikant Koopmans onderzaai in granen een van de maatregelen is om aan de biodiversiteitseisen te voldoen. Graantelers passen nu daarvoor vooral grasonderzaai toe. CZAV hoopt dat de pilot laat zien dat er ook kansen zijn voor onderzaai van klaver.
Stikstof vastleggen
Bernaerts legt uit dat biologische telers de onderzaai van klaver vooral gebruiken om stikstof vast te leggen. In hun rotatie past de maatregel goed voorafgaand aan de teelt van een stikstofbehoeftig gewas. ‘Belangrijke vraag in deze pilot is of we gangbaar ook erin slagen om na de graanoogst een goed gewas klaver over te houden. Dat is spannend vanwege het gebruik van herbiciden en de concurrentie van de vaak hoogproductieve graangewassen.’
Volgens Bernaerts kent onderzaai zowel landbouwkundige als ecologische voordelen. Naast de sterk verbeterde bodemstructuur van een geslaagde graanstoppel met klaver als groenbemester is de stikstofbindende waarde van klaver een grote meerwaarde. Bernaerts noemt het een dubbel voordeel. Enerzijds is voor de klaver zelf geen extra bemesting nodig, anderzijds laat een geslaagd gewas veel stikstof achter in de bodem.
‘Van klaver is bekend dat het naleverend vermogen hoog is. Ongeveer 50 procent van de vastgelegde stikstof komt het volgende groeiseizoen al beschikbaar voor de nateelt. Bij andere groenbemesters is de directe nalevering hooguit 25 procent’, legt Bernaerts uit. Hij zegt dat telers bij een geslaagde onderzaai kunnen uitgaan van nalevering van 50 tot 60 kilo minerale stikstof en dat kan worden bespaard op de bemestingsgift in het volggewas.
Meer dan mooie bijvangst
Een graanstoppel met een klavergewas is een ideale verblijfplaats voor akkervogels. Bernaerts omschrijft dit als een meer dan mooie bijvangst en een belangrijk ecologisch pluspunt van de onderzaai.
‘Afgelopen najaar voerde ornitholoog Ben Koks tellingen uit in percelen met klaveronderzaai. Uit zijn waarnemingen blijkt dat kwartels, veldleeuweriken en kramsvogels zich graag ophouden in deze stoppels. Andere akkervogels die ook worden geteld, zijn onder meer geelgorzen en patrijzen.’
Wintertarwe en zomergranen
In oppervlakte schat Bernaerts de omvang van de pilot op ongeveer 50 hectare graan met onderzaai verdeeld over bijna dertig praktijkbedrijven. De onderzaai wordt vooral uitgevoerd in wintertarwe, maar ook in zomergranen. In de pilot worden biologische en gangbare percelen met elkaar vergeleken.
‘De onderzaai of eigenlijk doorzaai gebeurt met 12 kilo zaaizaad van klavermengsels met onder meer witte klaver, rode klaver en soms ook andere soorten, zoals hopklaver. Om de onderzaai aantrekkelijker te maken voor vogels, voegen we ook een beetje vlas en deder ofwel huttentut toe’, zegt Bernaerts.
Vorige week zijn bij proefboerderij Rusthoeve de eerste demo-objecten met onderzaai in gangbare wintertarwe ingezaaid. Daarvoor is een oude proefveldzaaimachine gebruikt. De doorzaai gebeurt vrij vroeg in het seizoen vanwege de ontwikkeling van de wintertarwe, zegt Bernaerts. ‘In de demo testen we twee zaaimomenten. Dat is nu zo rond eind maart en over twee weken de latere doorzaai.’
Herbicidenschema’s testen
Op het proefveld zijn verder verschillende klavermengsels en herbicidenschema’s getest. In de pilot wordt ook gekeken naar de effecten van contactmiddelen, groeiregulatiemiddelen en drijfmest op de ontwikkeling van klaver.
Uiteindelijk moet de onderzaai na de oogst van het graan resulteren in een volwaardig klavergewas dat dienst kan doen als groenbemester.
Bernaerts stelt dat uit de pilot moet blijken of de goede ervaringen vanuit de biologische teelt ook gelden voor gangbaar geteelde granen. ‘Als dat zo is, dan hopen we samen met CZAV op het realiseren van een snelle adaptatie in de gangbare akkerbouw. Juist in gangbare bouwplannen is de potentie groot om deze manier van onderzaai toe te passen en optimaal te profiteren van de voordelen.’
——————————————————————————————————————–
Aangemerkt in GLB als hooggewaardeerde ecoregeling
In het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) wordt de onderzaai van een vanggewas aangemerkt als ecoregeling met een waarde van 151 euro per hectare. Dat is 100 euro meer dan de waarde voor inzaai van reguliere groenbemesters en biedt dus een extra voordeel voor klaver doorzaaien in een graangewas. Voor deze ecopremie geldt als voorwaarde dat de onderzaai na de oogst van het graan minimaal 80 procent van een perceel moet bedekken. Verder moet het ondergezaaide gewas minimaal tot 1 december op het land blijven staan. Tot slot is na de graanoogst geen chemische gewasbescherming meer toegestaan.
